دانستنیهای دارو (1)

در حرفه پزشکي دارو به موادي گفته مي شود که بيماري را متوقف يا معالجه کند ، علائم بيماري را التيام بخشد ، درد را تسکين دهد و فوايد ديگر در بر داشته باشد .

منشأ داروها

زماني ، تنها داروهاي موجود موادي بودند که از گياهان يا در برخي موارد ، از حيوانات استخراج مي شدند . چيني ها بيش از ۵۰۰۰ سال پيش به گياه شناسي ، که مطالعه و مصرف گياهان با ارزش طبي مشخص است ، پرداختند .
در واقع اکثر داروهاي امروزي از طريق فرآيندهاي شيميايي ساخته مي شوند . اما ، بسياري از داروها اشکال مصنوعي موادي هستند که در طبيعت وجود دارند .با وجود اين ، چند داروي مهم را هنوز مي توان از منابع گياهي يا حيواني بدست آورد . به عنوان مثال بلادون که براي برخي از اختلالات معده و روده مصرف مي شود از مهر گياه بدست مي آيد . داروهاي مخدر مثل مورفين نهايتاً‌ از نوعي خشخاش استحصال مي شوند . بسياري از واکسنها ، هورمونهاي تيروئيد و حتي برخي انواع انسولين به منابع حيواني وابسته هستند .
برخي از هورمونها و مواد ديگر را در حال حاضر مي توان در آزمايشگاه از طريق مهندسي ژنتيک تهيه کرد . مهندسي ژنتيک ، تکنيکي است که به واسطه آن مي توان ژنهاي برخي از موجودات ذره بيني را تغيير داد تا محصولات فرايندهاي سلولي تغيير پيدا کند . به عنوان مثال ، هورمون انسولين را مي توان از طريق مهندسي ژنتيک بر روي باکتريها تهيه کرد .

نامهاي خاص

تمام داروهاي مورد مصرف عمومي سه نام دارند اول ، نام ژنريک است که نام رسمي پزشکي با توجه به ماده فعال و مؤثر آن است و از سوي « کميته نامگذاري فارماکوپه ، بريتانيا » که اعضاي آن را پزشکان ، داروشناسان ، داروسازان و دارو فروشان تشکيل مي دهند برگزيده مي شود .
دوم ، نام تجاري است که از سوي سازنده دارو بر اساس سهولت تلفظ ، تشخيص و به خاطر سپاري دارو انتخاب مي شود . غالباً چند نام تجاري وجود دارد ( که هر کدام را يک کارخانه انتخاب کرده است ) ولي ماده ژنريک واحدي دارند و تفاوت بين آنها ممکن است مختصر باشد . اين تفاوتها به سرعت جذب ،‌ راحتي قابل هضم بودن مربوط مي شوند . يک دارو مي تواند با نام ژنريک ، نام تجاري يا هر دو موجود باشد .
سوم ، نام شيميايي است که جنبه فني دارد. در اينجا سه نام براي يک داروي معالج ايدز موجود است . نام ژنريک زيدوويدين نام تجاري رترووير و نام شيميايي" تري آزيدو تري د اکسي تايميدين" مي باشد.

اصطلاحات کلي

داروها را ميتوان بر اساس تشابه شيميايي طبقه بندي کرد مثل بنزوديازپينها ، اما بيشتر اوقات ، داروها را بر اساس مصرف ( ضد فشار خون ) يا اثر بيولوژيکي ( ديوريتک يا ادرارآور ) طبقه بندي مي کنند .
داروها چگونه عمل مي کنند ؟
پيش از آنکه داروهاي سولفا در سال ۱۹۳۵ کشف شوند ، اطلاعات پزشکي داروها محدود بود . در آن زمان ، احتمالاً فقط دوازده دارو يا بيشتر داراي ارزش پزشکي مشخص بودند . بيشتر آنها عصاره هاي گياهان بودند ( مثل ديژيتاليس که از گل انگشتانه استخراج مي شود ) در حاليکه داروهايي چون آسپيرين رابطه شيميايي نزديکي با عصاره هاي گياهي دارند . ( در اين موارد، اسيدساليسيليک را مي توان مثال زد که از درخت بيد استخراج مي گردد . )
پزشک امروز بسيار بهتر از پزشک ديروز از پيچيدگي کار دارو در بدن و محدوده اثرات آن بر بدن چه از نظر فوائد و چه از نظر عوارض نامطلوب آگاهي دارد . وي همچنين مي تواند تشخيص دهد که بعضي داروها بطور خطرناکي با داروهاي ديگر يا بعضي غذاها تداخل مي کنند .

عمل داروها

اگر چه عمل بعضي از داروها بطورکامل شناخته نشده است اما دانش پزشکي بسياري از وظايف دارو را بهنگام ورود در بدن شناسايي کرده است . البته داروها وظايف گوناگوني انجام مي دهند ، گاهي اوقات علاج بيماري مي کنند و گاهي فقط نشانه هاي بيماري را التيام مي دهند و اثر آنها در بخشهاي مختلف بدن ظاهر مي شود . هرچند که داروهاي گوناگون به روشهاي مختلف عمل مي کنند اما عمل آنها بطور کلي به سه دسته تقسيم مي شود .

جايگزين کردن مواد شيميايي از دست رفته

بدن براي آنکه بتواند خوب کار کند بايد برخي مواد شيميايي را به مقدار کافي داشته باشد ، مثل ويتامينها و مواد معدني که بدن از غذا بدست مي آورد . يک غذاي متعادل معمولاً‌ مواد لازم را به بدن مي دهد . اما در صورت بروز کمبودها بيماريهاي مختلفي پديد مي آيند . مثلاً فقدان ويتامين C موجب اسکوروي ، فقدان ويتامين D موجب راشيتيسم و فقدان آهن موجب کم خوني مي شوند .
از اين جمله بيماريها ، بيماريهاي ناشي از فقدان هورمونها هستند . هورمونها موادي هستند شيميايي که توسط غدد توليد مي شوند و به صورت « پيام آوران » داخلي بدن عمل مي کنند . ديابت شيرين ، بيماري آديسون و کم کاري تيروئيد همگي از کمبود هورمونهاي گوناگون بوجود مي آيند .
بيماريهائي که در اثر کمبود مواد ايجاد مي شوند با داروهايي معالجه مي شوند که مي توانند فقدان مواد مورد نياز را جبران کنند و در صورت کمبود هورمون ، جايگزينهاي حيواني يا مصنوعي مي توانند اين عوارض را برطرف کنند .

مداخله در کار سلول

بسياري از داروها مي توانند با تحريک يا کاهش مقدار طبيعي فعاليت سلولها طرز کار سلولها را تغيير دهند . به عنوان مثال ، التهاب به علت اثر برخي از هورمونهاي طبيعي يا مواد شيميايي بر روي عروق خوني و سلولهاي خوني ديگر است . داروهاي ضد التهاب جلوي اين عمل هورمون را مي گيرند و يا توليد آنها را کند مي کنند . داروهايي که به روش مشابه عمل مي کنند براي درمان برخي بيماريها مثل اختلالات هورموني ، مشکلات انعقاد خون و بيماريهاي قلب و کليه استفاده مي شوند .
يک پيام مثل انقباض عضله از مغز ارسال شده و از طريق پايانه گيرنده آن وارد سلول عصبي مي شود . اين پيام که به صورت تکانه الکتريکي است ، عصب را طي مي کند . در پايانه يک ماده شيميايي موسوم به « ناقل عصبي » رها مي شود و پيام را از شکافي که آنرا از يک سلول عصبي مجاور جدا مي کند هدايت مي کند . اين جريان تکرار مي شود تا زمانيکه پيام به عضله مناسب برسد .
بسياري از داروها مي توانند اين جريان را تغيير دهند واين کار را اغلب با تأثير بر محلهاي گيرنده در سلولها انجام مي دهند . برخي از داروها ( آگونيست يا سازگارها ) فعاليت سلولي را تشديد و برخي ديگر ( آنتاگونيستها يا ناسازگارها ) فعاليت آنرا کم مي کنند .
فعاليت عليه ارگانيسمهاي مهاجم يا سلولهاي غيرطبيعي عامل بيماريهاي عفوني که عبارتند از ويروسها ،‌ باکتريها ، پروتوزواها و قارچهاي مهاجم به بدن نيز يک مورد ديگر از اعمال اين داروها است . در حال حاضر ما داروهاي بسيار گوناگوني براي نابودي اين موجودات در اختيار داريم ، داروهايي که مي توانند جلوي تکثير آنها را بگيرند و يا مستقيماً آنها را از بين ببرند . داروهايي نيز هستند که با کشتن سلولهاي غيرطبيعي ، مثل سلولهاي سرطاني ، بيماري را معالجه مي کنند .

محل هاي گيرنده

تصور مي رود بسياري از داروها اثرات خود را بر محلهاي خاصي موسوم به گيرنده هاي واقع در سطح سلولهاي بدن اعمال مي کنند . مواد شيميايي طبيعي بدن مثل ناقلهاي عصبي به اين محلها مي چسبند و پاسخي در سلول ايجاد مي کنند . ممکن است سلولها گيرنده هاي فراواني داشته باشند که هر کدام از آنها به مواد شيميايي مختلفي در بدن ميل ترکيبي دارند . داروها نير مي توانند با اتصال به گيرنده ها يا باعث افزايش اثر مواد شيميايي طبيعي بدن و پاسخ سلولي ( داروهاي آگونيست ) شوند و يا باعث متوقف کردن پاسخ سلولي ( داروهاي آنتاگونيست ) شوند .
اثرات داروها
قبل از اينکه پزشک براي درمان يک شخص بيمار اقدام به انتخاب دارو کند بايد دقيقاً فوايد و مضرات آن دارو را سبک سنگين کند . مسلماً پزشک نتيجه مثبتي از دارو انتظار دارد و مي خواهد بيماري را معالجه کند يا دست کم نشانه هاي بيماري را برطرف نمايد . اما در عين حال بايد به خطرات آن نيز توجه کند زيرا همه داروها مي توانند مضر باشند و ضرر بعضي از داروها بسيار بيشتر از بعضي داروهاي ديگر است .

زمان واکنش

بعضي از داروها مي توانند خيلي سريع نشانه هاي بيماري را برطرف کنند .گليسريل تري نيترات مي تواند درد آنژين را سريعاً التبام بخشد . داروهايي هستند که مي توانند حملات آسم را سريعاً رفع نمايند و برعکس ، داروهايي هم هستند که بسيار دير نتيجه آنها اشکار مي شود ، به عنوان مثال در درمان با يک داروي ضد افسردگي هفته ها طول مي کشد تا شخص اثر مفيد آنرا احساس کند . اين امر منجر به اضطراب مي شود مگر آنکه پزشک از احتمال تأخير در بروز فوايد و اثرات سودمند دارو با بيمار صحبت کرده باشد .

عوارض جانبي

عوارض جانبي شناخته شده دارو ممکن است در بيمار ظاهر شود . اين عوارض از واکنشهايي هستند که براي داروها پيش بيني مي شوند . دارو چه از راه دهان مصرف شود يا از راه تزريق و استنشاق ،‌ در سرتا سر بدن توزيع مي گردد و اثرات آن محدود به يک بافت يا اندام خاص نيست .
به عنوان مثال داروهاي آنتي کولينرژيک که براي برطرف کردن اسپاسم ديواره روده تجويز مي گردند مي توانند بر چشم نيز تأثيرگذارده و موجب تاري ديد شوند ،‌ بر دهان اثر گذارده و موجب خشکي آن شوند و بر مثانه اثر گذارده و موجب احتباس ادرار بشوند . اين گونه عوارض جانبي ممکن است بعد از عادت کردن بدن به دارو بتدريج ناپديد شوند ، اما اگر عوارض جانبي باقي بمانند بايد مقدار مصرف دارو را کاهش داد ، يا اينکه فاصله زماني بين مصرف مقدار دارو را افزايش داد.
عوارض جانبي برخي داروها مثل بعضي از داروهاي ضد سرطان مي توانند بسيار جدي باشند . اينگونه داروها فقط از اين جهت مصرف مي شوند که تنها داروهاي موجود براي معالجه يک بيماري خاص هستند بطوريکه اگر دارو مصرف نشود ممکن است آن بيماري کشنده باشد . اما همه داروها ، حتي ملايمترين آنها را بايد مواد شيميايي دانست که واکنشهاي جدي و سمي ايجاد مي کنند بويژه اگر نادرست مصرف شوند .
منبع:www.irshafa.ir
/ن